Zawieranie kontraktów w handlu międzynarodowym – wybrane zagadnienia praktyczne

Nawiązując do pierwszego artykułu z tego cyklu z 9 listopada 2012 r. i złożonej zarazem obietnicy, że będę starał się praktycznie wyjaśniać pewne problemy z szeroko pojętego handlu zagranicznego, jednak pozostawiając niektóre zagadnienia bez konkretnych odpowiedzi, licząc, że Ty Szanowny Czytelniku sam spróbujesz je przeanalizować – postanowiłem w niniejszym artykule poruszyć problem konkretnych procedur związanych z zakupem i sprzedażą towarów w obrocie międzynarodowym.

Podniesiona w tytule problematyka wymaga uprzedniego zdefiniowania pewnych pojęć podstawowych takich jak:

• transakcja w handlu zagranicznym,
• cykl transakcyjny i jego fazy,
• kontrakt handlowy w obrocie międzynarodowym.

1. Transakcja w handlu zagranicznym

Transakcja handlu zagranicznego to w ujęciu przedmiotowym grupa umów związanych z zawarciem i realizacją określonego kontraktu, jak również wzajemnie ze sobą powiązanych, które umożliwiają jego wykonanie.¹⁾

Według innej definicji:

Transakcja w handlu zagranicznym to kompleks działań na rzecz ustanowienia, zmienienia lub przeniesienia praw własności określonego przedmiotu wymiany (dobra materialnego lub usługi). Działania te dokonywane są w wyniku woli uczestniczących w transakcji i pochodzących z różnych krajów, podmiotów prawa, przenoszących prawo własności do przedmiotu transakcji na określonych i wzajemnie uzgodnionych warunkach. Następuje to za pośrednictwem umowy kupna – sprzedaży, czyli kontraktu ²⁾, (o czym będzie jeszcze mowa poniżej).

Na transakcję handlu zagranicznego składają się, więc:

• umowa z kontrahentem zagranicznym, czyli kontrakt;
• ewentualnie umowa (y) krajowe, czyli umowy z krajowym:
  • dostawcą,
  • odbiorcą,
  • pośrednikiem handlowym;
• oraz umowy pomocnicze zawierane w celu wykonania kontraktu, tj.:
  • ze spedytorem,
  • z przewoźnikiem,
  • z ubezpieczycielem,
  • z agencją celną,
  • z instytucją kontrolną (kontrola przedwysyłkowa towarów).

Warunki, które powinna spełniać transakcja w handlu zagranicznym są następujące:

• strony, które ją zawierają mają swoje siedziby (statutowe lub handlowe) w różnych krajach,
• w toku realizacji transakcji towar (usługa) jest wysyłana za granicę do kraju kontrahenta lub do kraju trzeciego,
• świadczenie wzajemne (świadczenie ze strony kupującego na rzecz sprzedającego) również odbywa się przez granicę:
  • bądź w formie transferu środków płatniczych,
  • bądź wzajemnego świadczenia towarowego lub usługi.

Transakcje handlu zagranicznego dzielimy na:

• formy podstawowe (eksport, import, handel tranzytowy)
• formy szczegółowe (obrót uszlachetniający, obrót licencyjny, kooperacja, inwestycje bezpośrednie, transakcje wiązane, kompensacyjne, franchising, leasing)

Formy te mogą być realizowane bezpośrednio bądź z wykorzystaniem pośrednika handlowego.

2. Cykl transakcyjny i jego fazy

Innym ważnym pojęciem jest cykl transakcyjny, który rozumiany jest, jako: ogół czynności i działań zmierzających do zawarcia kontraktu oraz związanych z jego zawieraniem i realizacją.

Możemy wyróżnić następujące fazy cyklu transakcyjnego:

• Przygotowanie transakcji
• Zawarcie kontraktu
• Realizacja i likwidacja kontraktu

3. Kontrakt handlowy w obrocie międzynarodowym

Kontrakt w handlu zagranicznym jest umową kupna / sprzedaży oznaczającą przyjęcie na siebie przez podmiot zajmujący się handlem zagranicznym zobowiązania dostarczenia partnerowi zagranicznemu (względnie przyjęcia od niego określonego produktu) w zamian za określone świadczenie wzajemne.

Możemy wyróżnić następujące główne obowiązki obciążające strony kontraktu a mianowicie:

Obowiązki sprzedającego

• Dostarczenie towaru zgodnie z umową do oznaczonego miejsca, w oznaczonym czasie i postawienie go do dyspozycji kupującego.
• Umożliwienie kupującemu dysponowania towarem, poprzez przekazanie wszystkich niezbędnych dokumentów handlowych i finansowych umożliwiających swobodną dyspozycję towarem.
• Przeniesienie ryzyka na kupującego w miejscu i czasie wykonania dostawy.
• Przeniesienie prawa własności towaru na kupującego.

Obowiązki kupującego

• Przejęcie towaru z oznaczonego miejsca dostawy.
• Przyjęcie towaru.
• Ponoszenie ryzyka od miejsca i czasu wykonania dostawy przez sprzedającego.
• Wykonanie świadczenia wzajemnego (zapłata) w sposób i w terminie określonym w umowie.

Możemy wyróżnić następujące elementy kontraktu:

• Elementy formalno – porządkowe:
  
  • miejsce i data zawarcia kontraktu
  • numer kontraktu
  • określenie podmiotów kontraktu wraz z adresami
  • podpisy stron zawierających kontrakt.

• Podstawowe (istotne) elementy kontraktu:
  
  • przedmiot kontraktu
  • sposób pakowania i znakowania towaru
  • ilość kontraktowa towaru
  • cena jednostkowa towaru
  • wartość kontraktu
  • sposób zapłaty za towar (warunki płatności)
  • termin dostawy
  • baza dostawy

• Klauzule uzupełniające:
  
  • siły wyższej
  • zawieszająco – rozwiązujące
  • warunki odbioru
  • reklamacyjna
  • kar umownych
  • arbitrażowa
  • prawa właściwego
  • rewizji cen
  • waloryzacyjna
  • gwarancyjna

Kontrakty handlowe mogą być tworzone przez strony transakcji według ich własnego uznania lub z wykorzystaniem pewnych przyjętych powszechnie standardów np. Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC) w Paryżu (mamy tu wiele typowych rozwiązań bardzo pomocnych dla przejrzystego i przede wszystkim poprawnego określenia warunków przyszłej umowy kupna – sprzedaży)³⁾.

4. Procedura zakupu towaru w obrocie międzynarodowym

W celu prawidłowego zrealizowania np. procedury zakupu danego towaru należy wykonać następujące działania (krok po kroku):

1. Sprzedający lub Przedstawiciel Sprzedającego wystawia ofertę ogólną sprzedaży (Soft Corporate Offer – SCO).
2. Kupujący wystawia (Letter of Interest – LOI), czyli list intencyjny związany z chęcią zakupu towaru, zawierający jego parametry bankowe.
3. Sprzedający wystawia pełną (szczegółową) ofertę sprzedaży (Full Corporate Offer – FCO), wraz z krótką prezentacją swojej firmy.
4. Kupujący wystawia nieodwołalne zobowiązanie zakupu towaru (Irrevocable Corporate Purchase Order – ICPO), czyli importowe zamówienie oraz (Bank Comfort Letter – BCL), bankowe potwierdzenie, że Kupujący posiada zdolność zapłaty za towar.
5. Sprzedający przesyła projekt kontraktu handlowego (draft Contract) w celu negocjacji z Kupującym jego poszczególnych warunków.
6. Sprzedający i Kupujący podpisują wynegocjowany kontrakt wymieniając się jego kopiami w formie elektronicznej (przez Internet).
7. Bank Kupującego w ciągu np. 3 dni roboczych dostarcza do Banku Sprzedającego dowód posiadania przez Kupującego środków finansowych dla dokonania zakupu (Proof of Fund – POF).
8. Bank sprzedającego w ciągu np. 3 dni roboczych dostarcza za pośrednictwem komunikatu SWIFT-owego MT 799 do Banku Kupującego potwierdzenie posiadania dowodu dysponowania towarem (Proof of Product – POP) wystawionego na osobę Sprzedającego oraz oświadczenie o gotowości wystawienia gwarancji dobrego wykonania kontraktu (Performance Bond – PB) w wysokości 2 % wartości kontraktu.
9. Bank Kupującego w ciągu np. 3 dni roboczych od dnia otrzymania komunikatu SWIFT MT 799 otwiera na korzyść Sprzedającego akredytywę dokumentową (Letter of Credit – L/C) w formienieoperatywnej. Otwarcie akredytywy zleca Kupujący niemniej dokonuje tego na ogół po uzgodnieniu projektu akredytywy z jej beneficjentem, czyli Sprzedającym.
10. Sprzedający w ciągu np. 3 dni bankowych od otrzymania nieoperatywnej akredytywy dokumentowej, podpisuje i opatruje pieczątkami firmowymi 6 kopii kontraktu wysyłając je drogą elektroniczną Kupującemu, który następnie je kontrasygnuje i zwraca 3 kopie Sprzedającemu.
11. Sprzedający i Kupujący składają oryginały kontraktu w swoich bankach.
12. Bank Sprzedającego w ciągu np. 3 dni bankowych po otrzymaniu oryginałów kontraktu dostarcza pełny dowód posiadania towaru (POP), oraz gwarancję dobrego wykonania kontraktu (PB) do Banku Kupującego, który w następstwie dokonuje aktywacji akredytywy (L/C).
13. Sprzedający w rezultacie przeprowadzonych czynności objętych omawianą procedurą, informuje Kupującego o gotowości do wysyłki towaru.

5. Uwagi końcowe

• Przedstawiona powyżej procedura (w tym przypadku zakupu towaru), może być również rozważana w odniesieniu do sprzedaży.
• Podobna procedura może być także stosowana w przypadku transakcji realizowanych w handlu tranzytowym, gdzie pośrednik zawiera kontrakty ze Sprzedającym, (np. producentem lub dostawcą) występując, jako Kupujący i z ostatecznym Nabywcą, – jako Sprzedającym. Ma tu najczęściej zastosowanie akredytywa przenośna, jako forma rozliczenia transakcji, której otwarcie zleca bankowi ostateczny Nabywca na rzecz Sprzedającego, jako dostawcy towaru.
• Procedury zarówno zakupu, sprzedaży towaru jak i pośrednictwa mogą być oczywiście bardziej urozmaicone i złożone w zależności od charakteru transakcji, specyfiki towaru i przepisów regulujących obrót określonym towarem.
• Natomiast jak powinny być sformułowane i skonstruowane wymienione w p. 4 dokumenty, to proszę Szanowny Czytelniku byś sam się nad tym zastanowił, dodam jedynie, że nie ma tu żelaznych, standardowych reguł, bowiem wszystko zależy od warunków, na jakich ów kontrakt kupna został wynegocjowany i ostatecznie podpisany.

Przypisy:

1. Szerzej na ten temat w pracy: „Handel zagraniczny. Poradnik dla praktyków” (red. naukowa B. Stępień), PWN, Warszawa 2012 (wyd. II zmienione), s. 21-23; oraz J. Ramberg, „International Commercial Transactions”, ICC Publication No. 588, ICC, Kluwer Law International, Norstedts Juridik AB, Paris 1998, s. 37-39.
2. „Transakcje handlu zagranicznego” (praca zbiorowa), por. rozdz. 1; B. Stępień, „Charakterystyka transakcji w handlu zagranicznym”, Wyd. PWE, Warszawa 2004, s. 11-14.
3. F. Bortolotti, „Drafting and Negotiating International Commercial Contracts. A Practical Guide”, ICC Publication No. 671, International Chamber of Commerce, Paris (ICC Services Publications) 2010 (reprinted), s. 207-358 oraz np. “The ICC Model International Sale Contract (Manufactured Goods)”, ICC Publication No. 738 E, International Chamber of Commerce, Paris 2013.