Zawieranie kontraktów w handlu międzynarodowym – wybrane zagadnienia praktyczne
Nawiązując do pierwszego artykułu z tego cyklu z 9 listopada 2012 r. i złożonej zarazem obietnicy, że będę starał się praktycznie wyjaśniać pewne problemy z szeroko pojętego handlu zagranicznego, jednak pozostawiając niektóre zagadnienia bez konkretnych odpowiedzi, licząc, że Ty Szanowny Czytelniku sam spróbujesz je przeanalizować – postanowiłem w niniejszym artykule poruszyć problem konkretnych procedur związanych z zakupem i sprzedażą towarów w obrocie międzynarodowym.
Podniesiona w tytule problematyka wymaga uprzedniego zdefiniowania pewnych pojęć podstawowych takich jak:
- transakcja w handlu zagranicznym,
- cykl transakcyjny i jego fazy,
- kontrakt handlowy w obrocie międzynarodowym.
1. Transakcja w handlu zagranicznym
Transakcja handlu zagranicznego to w ujęciu przedmiotowym grupa umów związanych z zawarciem i realizacją określonego kontraktu, jak również wzajemnie ze sobą powiązanych, które umożliwiają jego wykonanie.1)
Według innej definicji:
Transakcja w handlu zagranicznym to kompleks działań na rzecz ustanowienia, zmienienia lub przeniesienia praw własności określonego przedmiotu wymiany (dobra materialnego lub usługi). Działania te dokonywane są w wyniku woli uczestniczących w transakcji i pochodzących z różnych krajów, podmiotów prawa, przenoszących prawo własności do przedmiotu transakcji na określonych i wzajemnie uzgodnionych warunkach. Następuje to za pośrednictwem umowy kupna – sprzedaży, czyli kontraktu 2), (o czym będzie jeszcze mowa poniżej).
Na transakcję handlu zagranicznego składają się, więc:
- umowa z kontrahentem zagranicznym, czyli kontrakt;
- ewentualnie umowa (y) krajowe, czyli umowy z krajowym:
- dostawcą,
- odbiorcą,
- pośrednikiem handlowym;
- oraz umowy pomocnicze zawierane w celu wykonania kontraktu, tj.:
- ze spedytorem,
- z przewoźnikiem,
- z ubezpieczycielem,
- z agencją celną,
- z instytucją kontrolną (kontrola przedwysyłkowa towarów).
Warunki, które powinna spełniać transakcja w handlu zagranicznym są następujące:
- strony, które ją zawierają mają swoje siedziby (statutowe lub handlowe) w różnych krajach,
- w toku realizacji transakcji towar (usługa) jest wysyłana za granicę do kraju kontrahenta lub do kraju trzeciego,
- świadczenie wzajemne (świadczenie ze strony kupującego na rzecz sprzedającego) również odbywa się przez granicę:
- bądź w formie transferu środków płatniczych,
- bądź wzajemnego świadczenia towarowego lub usługi.
Transakcje handlu zagranicznego dzielimy na:
- formy podstawowe (eksport, import, handel tranzytowy)
- formy szczegółowe (obrót uszlachetniający, obrót licencyjny, kooperacja, inwestycje bezpośrednie, transakcje wiązane, kompensacyjne, franchising, leasing)
Formy te mogą być realizowane bezpośrednio bądź z wykorzystaniem pośrednika handlowego.
2. Cykl transakcyjny i jego fazy
Innym ważnym pojęciem jest cykl transakcyjny, który rozumiany jest, jako: ogół czynności i działań zmierzających do zawarcia kontraktu oraz związanych z jego zawieraniem i realizacją.
Możemy wyróżnić następujące fazy cyklu transakcyjnego:
- Przygotowanie transakcji
- Zawarcie kontraktu
- Realizacja i likwidacja kontraktu
3. Kontrakt handlowy w obrocie międzynarodowym
Kontrakt w handlu zagranicznym jest umową kupna / sprzedaży oznaczającą przyjęcie na siebie przez podmiot zajmujący się handlem zagranicznym zobowiązania dostarczenia partnerowi zagranicznemu (względnie przyjęcia od niego określonego produktu) w zamian za określone świadczenie wzajemne.
Możemy wyróżnić następujące główne obowiązki obciążające strony kontraktu a mianowicie:
Obowiązki sprzedającego
- Dostarczenie towaru zgodnie z umową do oznaczonego miejsca, w oznaczonym czasie i postawienie go do dyspozycji kupującego.
- Umożliwienie kupującemu dysponowania towarem, poprzez przekazanie wszystkich niezbędnych dokumentów handlowych i finansowych umożliwiających swobodną dyspozycję towarem.
- Przeniesienie ryzyka na kupującego w miejscu i czasie wykonania dostawy.
- Przeniesienie prawa własności towaru na kupującego.
Obowiązki kupującego
- Przejęcie towaru z oznaczonego miejsca dostawy.
- Przyjęcie towaru.
- Ponoszenie ryzyka od miejsca i czasu wykonania dostawy przez sprzedającego.
- Wykonanie świadczenia wzajemnego (zapłata) w sposób i w terminie określonym w umowie.
Możemy wyróżnić następujące elementy kontraktu:
- Elementy formalno – porządkowe:
- miejsce i data zawarcia kontraktu
- numer kontraktu
- określenie podmiotów kontraktu wraz z adresami
- podpisy stron zawierających kontrakt.
- Podstawowe (istotne) elementy kontraktu:
- przedmiot kontraktu
- sposób pakowania i znakowania towaru
- ilość kontraktowa towaru
- cena jednostkowa towaru
- wartość kontraktu
- sposób zapłaty za towar (warunki płatności)
- termin dostawy
- baza dostawy
- Klauzule uzupełniające:
- siły wyższej
- zawieszająco – rozwiązujące
- warunki odbioru
- reklamacyjna
- kar umownych
- arbitrażowa
- prawa właściwego
- rewizji cen
- waloryzacyjna
- gwarancyjna
Kontrakty handlowe mogą być tworzone przez strony transakcji według ich własnego uznania lub z wykorzystaniem pewnych przyjętych powszechnie standardów np. Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC) w Paryżu (mamy tu wiele typowych rozwiązań bardzo pomocnych dla przejrzystego i przede wszystkim poprawnego określenia warunków przyszłej umowy kupna – sprzedaży)3).
4. Procedura zakupu towaru w obrocie międzynarodowym
W celu prawidłowego zrealizowania np. procedury zakupu danego towaru należy wykonać następujące działania (krok po kroku):
- Sprzedający lub Przedstawiciel Sprzedającego wystawia ofertę ogólną sprzedaży (Soft Corporate Offer – SCO).
- Kupujący wystawia (Letter of Interest – LOI), czyli list intencyjny związany z chęcią zakupu towaru, zawierający jego parametry bankowe.
- Sprzedający wystawia pełną (szczegółową) ofertę sprzedaży (Full Corporate Offer – FCO), wraz z krótką prezentacją swojej firmy.
- Kupujący wystawia nieodwołalne zobowiązanie zakupu towaru (Irrevocable Corporate Purchase Order – ICPO), czyli importowe zamówienie oraz (Bank Comfort Letter – BCL), bankowe potwierdzenie, że Kupujący posiada zdolność zapłaty za towar.
- Sprzedający przesyła projekt kontraktu handlowego (draft Contract) w celu negocjacji z Kupującym jego poszczególnych warunków.
- Sprzedający i Kupujący podpisują wynegocjowany kontrakt wymieniając się jego kopiami w formie elektronicznej (przez Internet).
- Bank Kupującego w ciągu np. 3 dni roboczych dostarcza do Banku Sprzedającego dowód posiadania przez Kupującego środków finansowych dla dokonania zakupu (Proof of Fund – POF).
- Bank sprzedającego w ciągu np. 3 dni roboczych dostarcza za pośrednictwem komunikatu SWIFT-owego MT 799 do Banku Kupującego potwierdzenie posiadania dowodu dysponowania towarem (Proof of Product – POP) wystawionego na osobę Sprzedającego oraz oświadczenie o gotowości wystawienia gwarancji dobrego wykonania kontraktu (Performance Bond – PB) w wysokości 2 % wartości kontraktu.
- Bank Kupującego w ciągu np. 3 dni roboczych od dnia otrzymania komunikatu SWIFT MT 799 otwiera na korzyść Sprzedającego akredytywę dokumentową (Letter of Credit – L/C) w formienieoperatywnej. Otwarcie akredytywy zleca Kupujący niemniej dokonuje tego na ogół po uzgodnieniu projektu akredytywy z jej beneficjentem, czyli Sprzedającym.
- Sprzedający w ciągu np. 3 dni bankowych od otrzymania nieoperatywnej akredytywy dokumentowej, podpisuje i opatruje pieczątkami firmowymi 6 kopii kontraktu wysyłając je drogą elektroniczną Kupującemu, który następnie je kontrasygnuje i zwraca 3 kopie Sprzedającemu.
- Sprzedający i Kupujący składają oryginały kontraktu w swoich bankach.
- Bank Sprzedającego w ciągu np. 3 dni bankowych po otrzymaniu oryginałów kontraktu dostarcza pełny dowód posiadania towaru (POP), oraz gwarancję dobrego wykonania kontraktu (PB) do Banku Kupującego, który w następstwie dokonuje aktywacji akredytywy (L/C).
- Sprzedający w rezultacie przeprowadzonych czynności objętych omawianą procedurą, informuje Kupującego o gotowości do wysyłki towaru.
5. Uwagi końcowe
- Przedstawiona powyżej procedura (w tym przypadku zakupu towaru), może być również rozważana w odniesieniu do sprzedaży.
- Podobna procedura może być także stosowana w przypadku transakcji realizowanych w handlu tranzytowym, gdzie pośrednik zawiera kontrakty ze Sprzedającym, (np. producentem lub dostawcą) występując, jako Kupujący i z ostatecznym Nabywcą, – jako Sprzedającym. Ma tu najczęściej zastosowanie akredytywa przenośna, jako forma rozliczenia transakcji, której otwarcie zleca bankowi ostateczny Nabywca na rzecz Sprzedającego, jako dostawcy towaru.
- Procedury zarówno zakupu, sprzedaży towaru jak i pośrednictwa mogą być oczywiście bardziej urozmaicone i złożone w zależności od charakteru transakcji, specyfiki towaru i przepisów regulujących obrót określonym towarem.
- Natomiast jak powinny być sformułowane i skonstruowane wymienione w p. 4 dokumenty, to proszę Szanowny Czytelniku byś sam się nad tym zastanowił, dodam jedynie, że nie ma tu żelaznych, standardowych reguł, bowiem wszystko zależy od warunków, na jakich ów kontrakt kupna został wynegocjowany i ostatecznie podpisany.
Przypisy:
- Szerzej na ten temat w pracy: „Handel zagraniczny. Poradnik dla praktyków” (red. naukowa B. Stępień), PWN, Warszawa 2012 (wyd. II zmienione), s. 21-23; oraz J. Ramberg, „International Commercial Transactions”, ICC Publication No. 588, ICC, Kluwer Law International, Norstedts Juridik AB, Paris 1998, s. 37-39.
- „Transakcje handlu zagranicznego” (praca zbiorowa), por. rozdz. 1; B. Stępień, „Charakterystyka transakcji w handlu zagranicznym”, Wyd. PWE, Warszawa 2004, s. 11-14.
- F. Bortolotti, „Drafting and Negotiating International Commercial Contracts. A Practical Guide”, ICC Publication No. 671, International Chamber of Commerce, Paris (ICC Services Publications) 2010 (reprinted), s. 207-358 oraz np. “The ICC Model International Sale Contract (Manufactured Goods)”, ICC Publication No. 738 E, International Chamber of Commerce, Paris 2013.
